تلاش اتحادیه اروپا برای کاهش سقف قیمت نفت روسیه

محمدحسین لطف‌الهی، گزارشگر نفت خبر:والدیس دومبرووسکیس، کمیسر اقتصادی اتحادیه اروپا، روز دوشنبه اعلام کرد که اتحادیه اروپا در نشست آتی وزرای دارایی گروه هفت (G7) در کانادا پیشنهاد کاهش سقف قیمت کنونی ۶۰ دلار در هر بشکه برای نفت خام حمل‌شده از طریق دریا از روسیه را مطرح خواهد کرد. این اقدام بخشی از هجدهمین بسته تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه مسکو است که هدف آن کاهش درآمدهای نفتی کرملین برای محدود کردن منابع مالی تهاجم این کشور به اوکراین است.

دومبرووسکیس جزئیات دقیقی درباره سطح پیشنهادی کاهش سقف قیمت ارائه نکرد، اما منابع آگاه در اتحادیه اروپا که در جریان گفت‌وگوها بودند، به رویترز گفتند که این اتحادیه پیشنهاد کاهش سقف به ۵۰ دلار در هر بشکه را مطرح خواهد کرد. وی در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره طرح این پیشنهاد در نشست گروه هفت اظهار داشت: «بله، این موضوعی است که ما از سوی کمیسیون اروپا در چارچوب بسته جدید تحریم‌ها مطرح کرده‌ایم. انتظار دارم که شرکای دیگر گروه هفت نیز به این پیشنهاد علاقه‌مند باشند و بحث‌های سازنده‌ای در این زمینه شکل گیرد.»

گروه هفت، متشکل از ایالات متحده، کانادا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، ایتالیا و ژاپن، به همراه نمایندگان کمیسیون اروپا و رئیس وزرای دارایی منطقه یورو، در این نشست حضور خواهند داشت. این پیشنهاد در حالی مطرح می‌شود که کشورهای غربی به دنبال تشدید فشارهای اقتصادی بر روسیه هستند، در حالی که تلاش می‌کنند ثبات بازارهای جهانی نفت را حفظ کنند.

سقف قیمت نفت چیست؟

سقف قیمت ۶۰ دلار در هر بشکه برای نفت خام روسیه که توسط تانکرها حمل می‌شود، در دسامبر ۲۰۲۲ توسط گروه هفت و متحدانش، از جمله اتحادیه اروپا و استرالیا، به تصویب رسید. این سیاست با هدف دوگانه طراحی شد: کاهش درآمدهای نفتی روسیه، که بخش عمده‌ای از بودجه جنگ این کشور علیه اوکراین را تأمین می‌کند، و در عین حال جلوگیری از کاهش ناگهانی عرضه جهانی نفت که می‌توانست قیمت‌های انرژی را به شدت افزایش دهد. بر اساس این توافق، شرکت‌های حمل‌ونقل، بیمه و بیمه مجدد در کشورهای غربی از ارائه خدمات به محموله‌های نفت خام روسیه که با قیمتی بالاتر از سقف تعیین‌شده معامله می‌شوند، منع شدند.

این تحریم‌ها به‌طور خاص شرکت‌های بیمه و حمل‌ونقل در اروپا و بریتانیا را هدف قرار داد که بخش عمده‌ای از بازار جهانی بیمه دریایی را در اختیار دارند. هدف این بود که روسیه مجبور شود نفت خود را با تخفیف‌های قابل‌توجه بفروشد، که به کاهش درآمدهای صادراتی آن منجر شود، در حالی که همچنان نفت این کشور در بازارهای جهانی جریان داشته باشد تا از شوک‌های قیمتی جلوگیری شود.

چالش ناوگان سایه

با وجود این محدودیت‌ها، روسیه با استفاده از یک «ناوگان سایه» از تانکرهای قدیمی و اغلب غیرشفاف، که تحت پرچم کشورهای غیرغربی فعالیت می‌کنند و بیمه آن‌ها از شرکت‌های غیرغربی تأمین می‌شود، توانسته است سقف قیمت را دور بزند. این ناوگان شامل کشتی‌هایی است که عمدتاً در کشورهایی مانند پاناما، لیبریا یا جزایر مارشال ثبت شده‌اند و از شرکت‌های بیمه‌ای در روسیه یا سایر کشورهای غیرغربی استفاده می‌کنند. این تانکرها، که اغلب از نظر ایمنی و استانداردهای زیست‌محیطی وضعیت نامناسبی دارند، به روسیه امکان داده‌اند تا نفت خام اورال خود را با قیمتی بالاتر از سقف ۶۰ دلار در هر بشکه به بازارهای جهانی، به‌ویژه به کشورهایی مانند چین، هند و ترکیه، عرضه کند.

بر اساس گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، ناوگان سایه روسیه تا سال ۲۰۲۴ شامل صدها تانکر شده است که بسیاری از آن‌ها پیش‌تر برای حمل نفت سایر کشورها، از جمله ونزوئلا که تحت تحریم‌های مشابه قرار دارند، استفاده می‌شدند. این ناوگان با بهره‌گیری از روش‌های پیچیده، مانند انتقال نفت از یک کشتی به کشتی دیگر در دریا و دستکاری اسناد حمل‌ونقل، توانسته است نظارت‌های غربی را دور بزند. این امر باعث شده که نفت خام اورال روسیه برای مدت طولانی با قیمتی بالاتر از سقف تعیین‌شده معامله شود، که به گفته تحلیلگران، اثربخشی تحریم‌های گروه هفت را کاهش داده است.

با این حال، در اوایل آوریل ۲۰۲۵، قیمت نفت خام اورال به زیر ۶۰ دلار در هر بشکه کاهش یافت. این افت قیمت عمدتاً به دلیل نگرانی‌های جهانی درباره رشد اقتصادی پس از اعلام تعرفه‌های جدید جهانی توسط ایالات متحده بود که تقاضای جهانی نفت را تحت تأثیر قرار داد. این کاهش قیمت فرصتی برای اتحادیه اروپا فراهم کرده است تا پیشنهاد کاهش سقف قیمت به ۵۰ دلار را مطرح کند، با این هدف که فشار مالی بیشتری بر روسیه وارد شود.

تبعات یک تصمیم 

کاهش پیشنهادی سقف قیمت به ۵۰ دلار در هر بشکه می‌تواند تبعات گسترده‌ای برای اقتصاد جهانی و روابط ژئوپلیتیکی داشته باشد. از یک سو، این اقدام می‌تواند درآمدهای صادراتی روسیه را بیش از پیش محدود کند. بر اساس برآوردهای مؤسسه اقتصاد انرژی و تحلیل مالی (IEEFA)، صادرات نفت خام و فرآورده‌های نفتی در سال ۲۰۲۳ حدود ۴۲ درصد از درآمدهای ارزی روسیه را تشکیل می‌داد. کاهش سقف قیمت می‌تواند این درآمدها را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد، که توانایی مسکو برای تأمین مالی عملیات نظامی در اوکراین را محدودتر خواهد کرد.

با این حال، این سیاست خطراتی نیز به همراه دارد. کاهش سقف قیمت ممکن است عرضه نفت روسیه به بازارهای جهانی را کاهش دهد، به‌ویژه اگر مسکو تصمیم بگیرد در واکنش به این محدودیت‌ها، تولید یا صادرات خود را محدود کند. چنین اقدامی می‌تواند قیمت‌های جهانی نفت را افزایش دهد، که به اقتصادهای وابسته به انرژی، به‌ویژه در اروپا که همچنان با تورم انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کند، فشار وارد خواهد کرد. به گفته تحلیلگران بازار انرژی، هرگونه اختلال در عرضه نفت روسیه می‌تواند قیمت‌های جهانی را به بیش از ۸۰ دلار در هر بشکه برساند، که برای مصرف‌کنندگان در کشورهای غربی و اقتصادهای در حال توسعه چالش‌برانگیز خواهد بود.

علاوه بر این، ناوگان سایه روسیه خطرات زیست‌محیطی قابل‌توجهی ایجاد کرده است. بسیاری از این تانکرها قدیمی و فاقد استانداردهای ایمنی لازم هستند، که خطر نشت نفت و فجایع زیست‌محیطی را افزایش می‌دهد. در سال ۲۰۲۳، چندین مورد نشت نفت از تانکرهای ناوگان سایه گزارش شد که به نگرانی‌های زیست‌محیطی در دریای سیاه و دیگر مسیرهای حمل‌ونقل دریایی دامن زده است. کاهش سقف قیمت ممکن است این ناوگان را تحت فشار بیشتری قرار دهد، اما همزمان می‌تواند انگیزه روسیه برای استفاده از روش‌های غیرشفاف‌تر و پرخطرتر را افزایش دهد.

از منظر ژئوپلیتیکی، پیشنهاد کاهش سقف قیمت نشان‌دهنده تلاش اتحادیه اروپا برای هماهنگی بیشتر با متحدان غربی، به‌ویژه ایالات متحده، در برابر روسیه است. با این حال، موفقیت این پیشنهاد به اجماع در میان اعضای گروه هفت بستگی دارد. کشورهای مانند ژاپن و ایتالیا، که به دلیل وابستگی به انرژی وارداتی با احتیاط به تغییرات در سیاست‌های نفتی برخورد می‌کنند، ممکن است نسبت به کاهش سقف قیمت تردید داشته باشند. 

چین و هند، به‌عنوان بزرگ‌ترین خریداران نفت خام روسیه پس از تحریم‌های غربی، نقش کلیدی در اثربخشی این سیاست دارند. هند به‌ویژه با خرید حجم عظیمی از نفت خام اورال با تخفیف، به یکی از مقاصد اصلی صادرات نفت روسیه تبدیل شده است. کاهش سقف قیمت ممکن است هند را تحت فشار قرار دهد تا مذاکرات سخت‌تری با مسکو برای حفظ تخفیف‌های کنونانجام دهد، اما همزمان می‌تواند روابط تجاری این کشور با غرب را پیچیده‌تر کند.

روسیه نیز احتمالاً به این اقدام با اقدامات متقابل پاسخ خواهد داد. کرملین در گذشته تهدید کرده است که در صورت تشدید تحریم‌ها، صادرات نفت به کشورهای غربی را به‌طور کامل متوقف خواهد کرد. با این حال، وابستگی شدید اقتصاد روسیه به درآمدهای نفتی، که حتی با وجود ناوگان سایه کاهش یافته است، توانایی مسکو برای چنین اقداماتی را محدود می‌کند.