خیز تازه خاورمیانه به‌سوی مجتمع‌های یکپارچه پالایش–پتروشیمی

پارسا ملکی، نفت خبر:

در حالی که تغییرات بازار جهانی سوخت و رشد مصرف مواد شیمیایی مسیر آینده صنعت انرژی را بازتعریف کرده، خاورمیانه با سرعتی کم‌سابقه در حال حرکت به‌سوی مدل پالایش–پتروشیمی یکپارچه است. اما پشت این موج سرمایه‌گذاری، ترکیبی از فرصت‌های راهبردی و ریسک‌های سنگین نهفته است؛ ریسک‌هایی که بسیاری از تحلیل‌ها کمتر به آن پرداخته‌اند.

در دهه گذشته، مزیت نسبی تولیدکنندگان خاورمیانه در صادرات نفت خام به‌تدریج کاهش یافت. از یک سو فشار سیاست‌های کربنی در اروپا و آمریکا، و از سوی دیگر رقابت شدید چین و آسیای شرقی در عرصه شیمیایی، کشورهایی مانند عربستان، عمان و امارات را به‌سمت مدل‌هایی سوق داده که ارزش افزوده بیشتری ایجاد کنند.

همین روند، پروژه‌های یکپارچه‌ای چون جیزان در عربستان، دقم در عمان و سرمایه‌گذاری مشترک Sinopec–Aramco در Gulei چین را در مرکز توجه قرار داد. با این حال، بررسی جزئیات و گزارش‌های صنعتی نشان می‌دهد تصویر این مدل، پیچیده‌تر از آن است که صرفاً یک جهش موفقیت‌آمیز تلقی شود.

پروژه جیزان عربستان که در روایت‌های اولیه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین نمونه‌های یکپارچه‌سازی معرفی شد، از لحاظ مقیاس و بخش‌های جانبی به‌ویژه واحد IGCC اهمیت راهبردی دارد. اما برخلاف برداشت رایج، این پروژه فاقد چالش نبوده است.

بخش IGCC که قرار بود تولید هیدروژن، برق و خوراک پتروشیمی را پشتیبانی کند، از ابتدای راه‌اندازی تاکنون با دوره‌های طولانی بهینه‌سازی روبه‌رو بوده و طبق گزارش‌های صنعتی، تکمیل ظرفیت کامل آن تا سال ۲۰۲۶ به تعویق افتاده است. این تأخیر به معنای افزایش هزینه، کاهش بهره‌وری و فاصله گرفتن پروژه از چشم‌انداز اولیه آن است. حتی برخی تحلیلگران می‌گویند آرامکو برای تثبیت عملکرد این بخش به ایجاد مشارکت‌های فنی جدید نیاز دارد.

در عمان، پروژه دقم یکی از مهم‌ترین تلاش‌های این کشور برای متنوع‌سازی اقتصاد و حرکت به‌سوی صنایع شیمیایی است. اما برخلاف تصور عمومی، دقم هنوز یک پروژه یکپارچه کامل نیست. پالایشگاه دقم از ۲۰۲۴ عملیاتی شده، اما بخش پتروشیمی که قرار بود ساختار زنجیره ارزش را تکمیل کند، در نوامبر ۲۰۲۵ به دلیل شرایط نامساعد بازار جهانی، ضعف تقاضای پلیمر و مشکلات مالی متوقف شد. مقامات عمان اعلام کرده‌اند که مطالعه امکان‌سنجی جدید برای بخش پتروشیمی تا پایان ۲۰۲۵ تکمیل می‌شود. بنابراین دقم هنوز فاصله قابل‌توجهی تا تبدیل‌شدن به یک مجتمع پالایش–پتروشیمی دارد.

در پروژه ی (Gulei) نیز تصویر موجود بانظم‌تر از واقعیت ارائه شده بود. هرچند سرمایه‌گذاری مشترک Sinopec و آرامکو از نظر ژئوپلیتیکی و صنعتی بسیار مهم است، اما فاز دوم این پروژه شامل ظرفیت پالایش روزانه ۱۶ میلیون تن و تولید ۱.۵ میلیون تن اتیلن با تأخیرهای متعدد در زنجیره تأمین و مشکلات لجستیک مواجه شده و طبق گزارش‌های چین، بهره‌برداری کامل آن به حدود سال ۲۰۳۰ موکول شده است. بنابراین توصیف آن به عنوان نمونه‌ای موفق در این مرحله، چندان دقیق نیست و بیشتر نشانه‌ای از جاه‌طلبی بلندمدت آرامکو است تا یک موفقیت قطعی.

ورای این پروژه‌ها، یک چالش بزرگ حاشیه سود پایین صنعت پالایش در سال ۲۰۲۵ بر مدل پالایش–پتروشیمی سایه انداخته است. طبق برآوردهای S&P Global، افزایش ظرفیت پالایشی در آسیا و خاورمیانه در مجموع حدود ۵.۴ میلیون بشکه در روز تا ۲۰۳۰، خطر ایجاد مازاد عرضه را جدی کرده است. در چنین شرایطی تنها مجتمع‌های یکپارچه‌ای که بتوانند از نفت به محصول با ارزش افزوده بالا حرکت کنند، مزیت اقتصادی پایدار خواهند داشت.

در کنار عربستان و عمان، قطر نیز پروژه‌های عظیم جدیدی در دست اجرا دارد. پروژه Ras Laffan Petrochemical Complex با سرمایه‌گذاری ۶ میلیارد دلاری، قرار است ظرفیت تولید اتیلن قطر را به شکل چشمگیری افزایش دهد و از ۲۰۲۶ عملیاتی شود. گزارش‌های فنی نشان می‌دهد قطر با وجود تأخیرهای زنجیره تأمین، همچنان یکی از منسجم‌ترین برنامه‌های توسعه‌ای منطقه را دارد؛ اما این پروژه نیز از فشار بازار جهانی پلیمر و رقابت چین مصون نیست.

امارات نیز با پروژه Borouge 4 تلاش می‌کند ظرفیت تولید پلیمر را به ۶.۴ میلیون تن در سال برساند. با این حال، ادغام پیچیده Borouge با Borealis تا ۲۰۲۶ با ریسک‌های هم‌افزایی ۵۰۰ میلیون دلاری همراه است و هنوز مشخص نیست این ادغام تا چه اندازه توان رقابتی منطقه را در برابر چین افزایش خواهد داد.

در نهایت، مدل پالایش–پتروشیمی یکپارچه بدون شک بخشی از آینده انرژی خاورمیانه است و کشورهایی مانند عربستان و قطر با جدیت در این مسیر سرمایه‌گذاری می‌کنند. اما برخلاف روایت‌های بسیار خوش‌بینانه، این مدل نه نسخه نهایی موفقیت، بلکه مسیر پرچالشی است که سودآوری آن وابسته به مدیریت تأخیرها، ریسک‌های مالی، رقابت چین، فشار سیاست‌های کربنی و توان کنترل هزینه‌هاست. خاورمیانه در آستانه یک تحول صنعتی واقعی قرار دارد، اما موفقیت این تحول به میزان واقع‌گرایی و توان سازگاری کشورها با واقعیت‌های بازار جهانی بستگی خواهد داشت.

انتهای پیام